Atçalı Kel Mehmet İsyanı – Ali Haydar Avcı

“Kel Mehmed fakir bir zeybektir. Genç yaşında dağa çıkmış, daha sonra bir ihtilâlin lideri olmuştur. İhtilâl diyorum, daha doğrusu ben demiyorum da, ona ait vesikalar Kel Mehmed’in liderlik ettiği Aydın ayaklanmasına “Aydın İhtilâli” adını veriyorlar. Kel Mehmed, idaresi altında bulunan yerler halkının malına, canına ve ırzına saygı gösterdi. Gezi hürriyetine engel olmadı. Ahlaksız, zalim ve hırsız memurların amansız düşmanı oldu. Ağır vergiler altında inleyen döğülen, hapsedilen ve sürgüne gönderilen halkın koruyuculuğunu yaptı. Onun ileri sürdüğü fikirler, II. Mahmud’un yaptığı yenilik hareketlerinde, tanzimatın ve I. Meşturiyetin ilanında önemli roller oynadı. Halk, Kel Mehmed’i, ileri sürdüğü fikirleri, samimi, ciddi ve âdil buldu, onun etrafında toplanıverdi. Aydın’a bir vali gibi yerleşen Kel Mehmed, eski düzeni kökünden yıktı, kötü idareciler ve âyanlar bulundukları yerlerden kaçtılar. Bu ihtilâlde onunla aynı hizada yürüyenler zeybekler, yörükler, şehrin esnaflarıyla alt tabakadan olan halktı.”

Çağatay Uluçay

Toplumsal dönüşüm anlık bir olay değildir. Tarihle beraber değerlendirilecek kesintisiz bir süreçtir. “Aydın İhtilâli” de bu süreç içerisinde değerlendirilmesi gereken toplumsal devinimlerin ortaya çıkardığı etkili bir harekettir. Tüm bu etkinliğinin yanında, bütün yöreyi kapsayacak biçimde halkın aktif olarak eyleme geç(e)meyişinin, hareketin nispeten hızlı ve daha kolay geriletilmesine ve ezilmesine yol açtığı söylenebilir. Ancak Ege bölgesinde Aydın İhtilâli sonrası bu boyutta yeni bir hareketin çıkmadığı da bir gerçektir.

Atçalı Kel Mehmet İsyanı, her kesimden halkın katıldığı, hak ve özgürlükler mücadelesi doğrultusunda harekete geçen ve yönetimi hedefleyen bir toplumsal harekettir.

Bugünden bakıldığında ise yeni toplumsal hareketlere ışık olabilecek halkla iç içe bir bütünleşme sağlama bağlamında önemli ipuçları sağlayacak bir tarihsel misal olarak Atçalı, tarihten bir figür olarak değil gerçek bir direnişin ve isyanın, karşı gelmenin birebir timsali olarak görülmelidir. Amacı ise kendi deyişiyle “…benim garazım fukarayı sıyânetdir (korumaktır), voyvodaların zulmünden memâliki (memleketi) vikayetdir (kollamaktır)…”

1. Sosyal İsyancılık ve Atçalı Kel Mehmet Olayı
2. Aydın İhtilalinin Önemi
3. Zeybeklik Kültüründeki Kimi Geleneksel Değerlerin İhtilale Etkileri
4. Atçalı Kel Mehmet Efe’nin Kimliği ve Yaşamından Kesitler
5. Osmanlı Yöneticilerinin Hareketi Tanımlaması
6. Osmanlı Vergi Sisteminin Yarattığı Bunalım ve Zeybeklerin Bu Sistemi Değiştirme Çabası
7. Aydın İhtilalini Etkileyici ve Kolaylaştırıcı İç ve Dış Unsurlar
8. İhtilalcilerin İstanbul Hükümetinden Talepleri
9. Aydın İhtilalini Yaratan Tarihsel ve Toplumsal Koşullar
10. İhtilalcileri Gücü ve Ele Geçirdiği Yerler
11. İhtilalin Gelişimi ve Zeybeklerin Yönetimi
12. Osmanlı Yönetiminin Saldırı Hazırlıkları ve İhtilalin Bastırılma Süreci
13. Zeybeklerin Dağlara Çekilişi ve Dağlarda Süren Hazırlıklar
14. Zeybeklerin Ortaya Çıkışı, Tepecik Köyü Çatışması ve Atçalı’nın Sonu
15. Aydın İhtilalilinin Bastırılmasından Sonra Göçebe ve Yarı Göçebe Aşiret ve Dağ Köylerine Yönelik Sürgün ve İskan Uygulamaları
    15.1. Göçebe Yaşam Tarzının Özellikleri ve Zeybeklerle İlişkiler
    15.2. Osmanlı Yönetiminin Göçebeler Üzerindeki Baskısı ve Harekete Yansıması
    15.3. İhtilalin Bastırılmasından Sonra Gündeme Getirilen Somut Uygulamalar
    15.4. İhtilalin Sonrası Karaosmanoğullarının Güçlenen Konumu ve Etkinlikleri
16. Sonuç
17. Lütfi Tarihinde Atçalı Olayı ve Konuyla İlgili Ferman

Atçalı Kel Mehmet üzerine Yakılan Türkü
Kaynakça
Dizin